Εισαγωγή

Ένα αλκοολούχο ποτό ή απλά ένα ποτό, είναι αυτό που περιέχει αιθυλική αλκοόλη, ένα είδος αλκοόλης που παράγεται από τη ζύμωση φρούτων ή άλλων πηγών σακχαρόζης, φρουκτόζης ή και σύνθετων υδατανθράκων (αν και μπορεί να παραχθεί και βιομηχανικά, αλλά για άλλες χρήσεις).

Η κατανάλωση αλκοολούχων ποτών διαδραματίζει σημαντικό κοινωνικό ρόλο σε πολλούς πολιτισμούς και υπολογίζεται ότι σήμερα το 1/3 του ενήλικου παγκόσμιου πληθυσμού καταναλώνει κάποιο είδος οινοπνευματώδους ποτού με τον παγκόσμιο ετήσιο τζίρο να ξεπερνάει το 1 τρισεκατομμύριο δολάρια.

Το αλκοόλ σε μικρές δόσεις προκαλεί ευφορία, μειώνει το άγχος και αυξάνει την κοινωνικότητα. Σε μεγάλες δόσεις,προκαλεί μέθη, ζάλη, αστάθεια, λιποθυμία ακόμα και θάνατο.
Η μακροχρόνια χρήση μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχή χρήσης αλκοόλ, αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης διαφόρων τύπων καρκίνου, ηπατοπάθειες και σωματική εξάρτηση.

Τα αλκοολούχα ποτά χωρίζονται συνήθως σε τρεις κατηγορίες- μπύρες,κρασιά και οινοπνευματώδη ποτά- και συνήθως η περιεκτικότητά τους σε αλκοόλ είναι μεταξύ 3% και 50%.

Η ανακάλυψη δοχείων της ύστερης Λίθινης Εποχής υποδηλώνει ότι τα σκοπίμως ζυμωμένα ποτά υπήρχαν ήδη από τη Νεολιθική περίοδο (περ. 10.000 ΠΧ). Η ζύμωση λοιπόν της ζάχαρης σε αιθανόλη είναι μία από τις πρώτες βιοτεχνολογίες που εφαρμόστηκαν από τον άνθρωπο.

Σύμφωνα με τον παγκόσμιο οργανισμό υγείας (WHO), η ετήσια κατά κεφαλήν κατανάλωση αιθυλικής αλκοόλης στην Ελλάδα το 2016 σε άτομα άνω των 15 ετών, εκφρασμένη σε λίτρα καθαρής αιθανόλης, φτάνει στο εξαιρετικά μεγάλο ποσόν των 10.4 λίτρων (περίπου 36^η στην παγκόσμια κατάταξη), από τα οποία το 31.5% είναι μπύρα, το 45.5% κρασί, το 21.8% οινοπνευματώδη ποτά και το 1.3% διάφορα άλλα.

Αν υπολογίσουμε ότι κάθε γραμμάριο αιθυλικής αλκοόλης έχει 7.1 kcal, η μέση ετήσια πρόσληψη θερμίδων από το ποτό είναι 73.840 Kcal, δηλαδή 200 περίπου kcal ημερησίως. Η κατανάλωση αυτή δεν έχει διαφοροποιηθεί από το 2010 και δε φαίνεται να υπάρχει πρόβλεψη για μεταβολή μέχρι σήμερα.

Κάθε ποτό έχει πρακτικά την ίδια ποσότητα αιθανόλης και βέβαια τις ίδιες θερμίδες, διότι διαφοροποιείται η ποσότητα της μερίδας ανάλογα με την πυκνότητα σε αιθυλική αλκοόλη.

Παραδείγματα: 1 μερίδα για 1 ουίσκι 40 βαθμών είναι 30 ml, περιέχει δηλαδή 12 γρ. αιθανόλης. 1 ποτήρι ξηρό κρασί 12 βαθμών είναι 100 ml, περιέχει δηλαδή 12 γρ. αιθανόλης. 1 ποτήρι μπύρα 5 βαθμών είναι 220 ml, περιέχει δηλαδή 10.5 γρ. αιθανόλης ( συν τις λίγες θερμίδες από το κριθάρι).

Μεταβολισμός της αιθυλικής αλκοόλης

Η συγκέντρωση της αιθυλικής αλκοόλης  σε έναν ιστό εξαρτάται από τη σχετική περιεκτικότητα του ιστού σε νερό και από μάζα του.

Η αιθυλική αλκοόλη είναι πρακτικά αδιάλυτη στο λίπος και μπορεί να διαπεράσει όλες τις βιολογικές μεμβράνες, χωρίς να χρειάζεται κάποιον ειδικό μεταφορέα.

Η ίδια δόση αλκοόλης ανά μονάδα σωματικού βάρους μπορεί να έχει πολύ διαφορετικές συγκεντρώσεις στο αίμα σε διαφορετικά άτομα  λόγω  των μεγάλων διακυμάνσεων των αναλογιών σε λίπος και νερό στο σώμα τους.

Οι γυναίκες γενικά έχουν μικρότερο όγκο διανομής της αλκοόλης από τους άνδρες λόγω των υψηλότερων ποσοστών σωματικού λίπους και έτσι έχουν συνήθως υψηλότερα ποσοστά οινοπνεύματος στο αίμα με την ίδια ποσότητα ποτού.

Η απορρόφηση της αιθυλικής αλκοόλης γίνεται κυρίως στο δωδεκαδάκτυλο και τη νήστιδα και σε μικρότερο ποσοστό στο στομάχι.

Η συγκέντρωση της αλκοόλης στο αίμα εξαρτάται από την καταναλωθείσα ποσότητα, από την ύπαρξη τροφής στο στομάχι, από ρυθμιστικούς παράγοντες του ρυθμού κένωσης του στομάχου και από το ρυθμό οξείδωσης της αιθυλικής αλκοόλης..

Σε αντίθεση με τα άλλα μακροστοιχεία της διατροφής (υδατάνθρακες και λίπος) τα οποία μπορούν να αποθηκευτούν και να χρησιμοποιηθούν σε περιόδους ένδειας, το οινόπνευμα δεν αποθηκεύεται και παραμένει στα υγρά του σώματος μέχρι την πλήρη του οξείδωση. Επίσης, η ορμονική ρύθμιση οξείδωσης της αιθυλικής αλκοόλης είναι αμελητέα.

Ένα ποσοστό την καταναλωθείσης  αλκοόλης δεν εισέρχεται στη συστηματική κυκλοφορία και οξειδώνονται στο στομάχι από ισομορφές  της ADH. Αυτός ο μεταβολισμός της ‘πρώτης διέλευσης’ μπορεί να επηρεάσει  τα επίπεδα της αιθανόλης  στο αίμα και βέβαια αυτός είναι ο σημαντικότερος λόγος της ρυθμιστικής επίδρασης της ύπαρξης τροφής στο στομάχι.

Οι παράγοντες που επηρεάζουν το ρυθμό  μείωσης των επιπέδων αιθυλικής αλκοόλης στο αίμα είναι:

Φύλο: Υπάρχει ταχύτερος ρυθμός οξείδωσης του οινοπνεύματος από τις γυναίκες όταν τα ποσοστά διορθώνονται ως προς την άλιπη μάζα σώματος (FFM). Δεδομένου ότι οι γυναίκες έχουν συνήθως μικρότερο βάρος και επομένως μικρότερη FFM, η αποβολή αιθανόλης ανά μονάδα FFM είναι υψηλότερη στις γυναίκες.

Ηλικία: Τα πολύ νεαρά άτομα έχουν χαμηλό ρυθμό οξείδωσης του οινοπνεύματος επειδή η ADH και η CYP2E1 δεν εκφράζονται πλήρως. Το ήπαρ του εμβρύου έχει αμελητέα ικανότητα οξείδωσης του οινοπνεύματος και επομένως η λήψη αλκοόλ από τις έγκυες μπορεί να έχει καταστρεπτικές συνέπειες στο έμβρυο. Αλλά και κατά την 3^η ηλικία μπορεί να παρατηρηθεί  μείωση της οξείδωσης του οινοπνεύματος λόγω μειωμένης ηπατικής μάζας και μειωμένης  περιεκτικότητας του σώματος σε νερό.

Φυλή: Η οξείδωση της αλκοόλης φαίνεται ότι είναι κάπως υψηλότερη σε άτομα που εκφράζουν την ισομορφή βήτα3 της ADH σε σύγκριση με άτομα που εκφράζουν μόνο το ισομορφή βήτα 1. Κάποιες  μελέτες δείχνουν ταχύτερο ρυθμό οξείδωσης του αλκοόλ από τους Ινδιάνους της Αμερικής σε σχέση με τους Καυκάσιους. Η μάζα του ήπατος μπορεί να εξηγήσει τις φυλετικές διαφορές αναφορικά με το ρυθμό οξείδωσης της αλκοόλης.

Τροφή: Ο μεταβολισμός του οινοπνεύματος είναι ταχύτερος όταν συνδυάζεται με πρόσληψη τροφής, σε σύγκριση με κατάσταση νηστείας, επειδή τα επίπεδα  της  ADH είναι υψηλότερα και η αιμάτωση του ήπατος είναι αυξημένη. Η ύπαρξη φρουκτόζης στο γεύμα αυξάνει το μεταβολισμό του οινοπνεύματος, αλλά τα υπόλοιπα μακροστοιχεία του γεύματος (υδατάνθρακες, λίπος , πρωτεΐνες) δε φαίνεται να έχουν κάποια επίδραση.

Βιολογικοί Ρυθμοί: Ο ρυθμός αποβολής του οινοπνεύματος ποικίλλει ανάλογα με την ώρα της ημέρας και τους νυχθημερήσιους ρυθμούς του ατόμου πιθανώς λόγω της μεταβολής της θερμοκρασίας του σώματος.

Άσκηση: Αν και τα ερευνητικά δεδομένα είναι ασαφή, φαίνεται ότι η άσκηση αυξάνει το ρυθμό οξείδωσης της αλκοόλης , πιθανώς λόγω της αυξημένης θερμοκρασίας του σώματος και της αύξησης των κατεχολαμινών.

Αλκοολισμός:  Η μεγάλη κατανάλωση αλκοόλ αυξάνει το ρυθμό οξείδωσής της, εκτός αν υπάρχει χρόνια ηπατοπάθεια οπότε είναι πολύ μειωμένος.

Φάρμακα:  Παράγοντες που αναστέλλουν την ADH  ή ανταγωνίζονται τη δράση της ή αναστέλλουν τη μιτοχονδριακή αναπνευστική αλυσίδα,  μειώνουν σε άλλοτε άλλο βαθμό το ρυθμό οξείδωσης της αιθυλικής αλκοόλης.

Η αιθυλική αλκοόλη ως παράγοντας  αύξησης του σωματικού βάρους και του περιτοναϊκού λίπους

Πλήθος μελετών παρατήρησης, διασταυρούμενες, πειραματικές αλλά και προοπτικές δεν έχουν καταλήξει σε σαφή συμπεράσματα για την επίδραση της αιθυλικής αλκοόλης στο σωματικό βάρος, στην κατανομή του σωματικού λίπους και στη συχνότητα εμφάνισης παχυσαρκίας στο γενικό πληθυσμό. Τα ανάμεικτα αυτά στοιχεία οφείλονται πιθανότατα στο ότι  παχυσαρκία είναι πολυπαραγοντική νόσος και η κατανάλωση αλκοολούχων ποτών χαρακτηρίζεται από πολύ διαφορετικά μοτίβα από άτομο σε άτομο (συνολική ετήσια κατανάλωση, ηλικία, φύλο, διάρκεια σε έτη λήψης αλκοόλ, αν το άτομο στη φάση της μελέτης είναι ενεργός πότης ή αν δεν έπινε ποτέ ή αν έχει διακόψει το ποτό πριν από άλλοτε άλλα χρόνια, το είδος των αλκοολούχων ποτών, συχνή μικρή ή μέτρια κατανάλωση, επεισοδιακή πρόσληψη μεγάλων ποσοτήτων κτλ).

Σε προοπτική 20ετη μελέτη που έγινε στη Δανία έδειξε ότι η κατανάλωση οινοπνευματωδών από έφηβους, όχι μόνο δε σχετίστηκε με αύξηση του σωματικού βάρους στην ενήλικη ζωή, αλλά αντίθετα βρέθηκε μικρότερη αύξηση βάρους σε αυτούς που ανέφεραν ικανή κατανάλωση, κυρίως κρασιού.

Πώς λοιπόν ερμηνεύεται αυτό το φαινόμενο, αφού η αιθυλική αλκοόλη προσθέτει θερμίδες στην ημερήσια ενεργειακή πρόσληψη και επιπλέον αναστέλλει την οξείδωση του λίπους;.

Έχει διαπιστωθεί ότι η πρόσληψη αλκοόλ αυξάνει τις ενεργειακές δαπάνες επειδή έχει έντονη θερμογενετική δράση. Έχει επίσης προταθεί ότι μέρος της ενέργειας του οινοπνεύματος ‘σπαταλάται’ λόγω της ενεργοποίησης του αναποτελεσματικού ηπατικού μικροσωμιακού συστήματος οξείδωσης της αιθανόλης (MEOS). Το MEOS επάγεται από χρόνια κατανάλωση αλκοόλ και ο βαθμός επαγωγής αυξάνεται παράλληλα με την αυξημένη πρόσληψη. Οξείδωση της αλκοόλης μέσω του  MEOS παράγει λιγότερα μόρια ATP, συγκριτικά με την οξείδωση μέσω της ADH και η παραγόμενη ενέργεια χρησιμοποιείται κυρίως για την παραγωγή θερμότητας.

Σε πειραματική μελέτη σε νορμοβαρείς και παχύσαρκους άνδρες δείχθηκε ότι η κατανάλωση 100 ml ουίσκι/ημ. επί 4 εβδομάδες αυξάνει σημαντικά τα επίπεδα αντιπονεκτίνης, κυρίως αυτής με υψηλό μοριακό βάρος και τα επίπεδα αυτής είχαν θετική συσχέτιση με την οξειδωτική ικανότητα των σκελετικών μυών.

Αλλά και κατά τη διάρκεια θεραπευτικής δίαιτας απώλειας βάρους σε υπέρβαρα άτομα, η αντικατάσταση 10% των θερμίδων της δίαιτας με λευκό κρασί είχε τον ίδιο ρυθμό απώλειας με τα άτομα που αντικατέστησαν τις ίδιες θερμίδες με χυμό σταφυλιού και παράλληλα δεν υπήρξε καμμιά διαφορά στους βιοδείκτες καλής υγείας (ποσοστό σωματικού λίπους, περιφέρεια μέσης, αρτηριακή πίεση, γλυκόζη , ινσουλίνη, τριγλυκερίδια και χοληστερόλη).

Αλλά και σε αλκοολικούς χωρίς ηπατική ανεπάρκεια, η σύγκριση με ‘κοινωνικούς’ πότες, έδειξε ότι είχαν αυξημένο μεταβολισμό ηρεμίας (RMR), αυξημένο ρυθμό οξείδωσης λίπους, μειωμένη ποσότητα σωματικού λίπους, και ίδιες αναλογίες σωματικού νερού και άλιπης μάζας σώματος.

Δεδομένα από την 3^η εθνική έρευνα εξέτασης υγείας και διατροφής στις ΗΠΑ (NHANES III) σε 10550 συμμετέχοντες, έδειξε ότι: και στα δύο φύλα, οι μέτριοι και βαρείς πότες αλκοόλ ήταν νεότεροι (p < .05), είχαν σημαντικά χαμηλότερο δείκτη μάζας σώματος (p < 0.01) και σωματικό βάρος (p < 0.01) από τους μη πότες. Οι γυναίκες είχαν σημαντικά μεγαλύτερο ποσοστό σωματικού λίπους από τους άνδρες. Σε πολυπαραγοντικές αναλύσεις, τα επίπεδα κατανάλωσης αλκοόλ βρέθηκαν να είναι ανεξάρτητος προγνωστικός παράγοντας που σχετίζεται με χαμηλότερο ποσοστό σωματικού λίπους μόνο σε άνδρες.

Η σχέση κατανάλωσης αλκοόλ και κατανομής λίπους μελετήθηκε σε επιδημιολογική μελέτη στη Βραζιλία σε 15000 άτομα ηλικίας 35-74 ετών και των 2 φύλων. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η περίμετρος μέσης και ο λόγος μέσης προς ισχία (WHR) είχαν πιθανότητα να είναι μεγαλύτερες του φυσιολογικού στους άνδρες πότες στο 5% και στις γυναίκες στο 3%, σε σχέση με τους μη-πότες, και κύρια σε αυτούς που έπιναν μπύρα.

Ανάλυση των δικών μας δεδομένων

Κατά την 1^η επίσκεψη όλων των ασθενών μας στο ιατρείο διαχείρισης αυξημένου σωματικού βάρους  γινόταν καταγραφή της ποσότητας και του είδους αλκοολούχων ποτών  και από τη δηλωθείσα ποσότητα κάναμε αναγωγή σε λίτρα καθαρής αιθυλικής αλκοόλης σε ετήσια βάση.

Παραθέτουμε τα ευρήματα από 4632 άτομα, από τα οποία το 79.3% ήταν γυναίκες, ηλικίας άνω των 15 ετών (μέση 46±16).

Όπως φαίνεται και στο παρακάτω διάγραμμα, η πλειονότητα των μελετηθέντων, 84.9%,  δεν έπινε καθόλου ή έκανε πολύ μικρή επεισοδιακή χρήση αλκοολούχων ποτών.

 

 

 

 

 

 

Οι άνδρες είχαν μεγαλύτερο ΔΜΣ, μεγαλύτερη ηλικία από τις γυναίκες και ανέφεραν μεγαλύτερη κατανάλωση αλκοολούχων ποτών.

Λίτρα αιθυλικής αλκοόλης/έτος	Ν	%	Μέσος ΔΜΣ	Μέση ηλικία
0-2	684	71.3	29.8±0.4	47.6±1.23
2.1-14	216	22.5	29.3±0.6	47.6±2.19
>14	59	6.2	30.2±1.3	48.3±3.49

Οι άνδρες λοιπόν, όπως είναι αναμενόμενο, είχαν μεγαλύτερη κατανάλωση αλκοόλ σε σχέση με τις γυναίκες, ήταν λιγότεροι στο σύνολο των μελετηθέντων (κάτι που επιδρά στα αποτελέσματα του συνόλου) γι’αυτό και παραθέτουμε στους επόμενους πίνακες ξεχωριστά τα αποτελέσματα για τους 959 άνδρες.

Και για τις 3673 Γυναίκες

Λίτρα αιθυλικής αλκοόλης/έτος	Ν	%	Μέσος ΔΜΣ	Μέση ηλικία
0-2	3247	88.4	28.2±2	46.2±0.5
2.1-14	408	11.1	26.14±0.5	42.3±1.3
>14	18	0.49	28.8±3.8	42.8±4.8

Αν δεχθούμε ότι 1 μερίδα αλκοόλ την ημέρα για τις γυναίκες και 2 μερίδες για τους άνδρες είναι αποδεκτή ποσότητα και πιθανότατα έχει και ευνοϊκές επιδράσεις στην υγεία, αυτό υποδηλώνει ότι ετήσια κατανάλωση αιθυλικής αλκοόλης 5.5 λίτρα για τις γυναίκες και 11 λίτρα για τους άνδρες δε θα πρέπει να έχει επιπτώσεις, εκτός βέβαια από ατομικές εξαιρέσεις.

Τουλάχιστον στην παρούσα ομάδα μελέτης, πολύ μικρό ποσοστό φαίνεται να ξεπερνάει τα παραπάνω αποδεκτά επίπεδα αιθυλικής αλκοόλης.

Συμπερασματικά λοιπόν μπορούμε να πούμε ότι η αποδεκτή χρήση οινοπνευματωδών ποτών δε συνδέεται με αυξημένο σωματικό βάρος, ούτε και με αύξηση του κοιλιακού λίπους.

Μικρή κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να συνδυάζεται και με μια θεραπευτική διατροφή απώλειας βάρους, αρκεί η ενέργεια από το αλκοόλ να μην είναι μεγαλύτερη από το 10% των συνολικών Kcal της δίαιτας.