Παχυσαρκία: Νόσος ή προδιαθεσικός παράγοντας;

Η συχνότητα παχυσαρκίας έχει πλέον χαρακτηριστικά επιδημίας σε όλες δυστυχώς τις ηλικιακές ομάδες του πληθυσμού μας.
Η νοσηρότητα που τη συνοδεύει είναι πλέον αναμφισβήτητη. Ένα όμως ερώτημα που ακόμα υπάρχει στους λειτουργούς υγείας αλλά και στη διεθνή βιβλιογραφία είναι το αν η παχυσαρκία είναι από μόνη της νόσος ή αποτελεί προδιαθεσικό παράγοντα για την εμφάνιση του πλήθους των μεταβολικών διαταραχών που τη συνοδεύουν.

Ορισμός της νόσου: ‘Kάθε μορφολογική ή λειτουργική μεταβολή από την κατάσταση που εξασφαλίζει σε ένα άτομο πλήρη σωματική, ψυχική και κοινωνική ευεξία’
Χρηστική προσέγγιση της νόσου= Ευεξία
Η παχυσαρκία, σύμφωνα με τον παραπάνω ορισμό είναι νόσος, αφού σε όλους τους πάσχοντες υπάρχει διαρκής έλλειψη του αγαθού της ευεξίας.
Φυσιοκρατικός ορισμός της νόσου σύμφωνα με τη φιλοσοφία της ιατρικής: Kάθε ανώμαλη κατάσταση του οργανισμού που παρεκκλίνει από το φυσιολογικό. Στην περίπτωση αυτή ως ‘φυσικό’ θεωρείται το ‘υγιές’ . Υπάρχει ευρύτατα διαδεδομένη, από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους μέχρι τους Σχολαστικούς του Μεσαίωνα, ότι ‘φυσικό’ = ‘υγιές’ και ‘αφύσικο’ = ‘νοσηρό’.
Το βάρος και η κατανομή του σωματικού λίπους αποτελούν βιολογικές παραμέτρους και τα φυσιολογικά τους όρια καθορίζονται από εκείνα τα επίπεδα που συνοδεύονται από τη μικρότερη νοσηρότητα και τη μικρότερη θνησιμότητα. Επομένως, δείκτης μάζας σώματος >25 είναι ‘αφύσικος’ και επομένως ‘νοσηρός’.
Ορισμός χρόνιας σωματικής νόσου: ‘Μεγάλη χρονική διάρκεια, σημαντικός βαθμός σοβαρότητάς και δυσμενής επίδραση στη λειτουργικότητα του ατόμου ώστε να υπάρχει ανάγκη διαρκούς φροντίδας από τις υπηρεσίες υγείας’.
Η καθημερινότητα, η παγκόσμια εμπειρία αλλά και σχεδόν το σύνολο των επιδημιολογικών μελετών υπογραμμίζουν τα μεγάλα ποσοστά επανάκτησης του σωματικού βάρους, μετά από οποιαδήποτε θεραπευτική μέθοδο. Αλλά και το θεραπευτικό κόστος της συννοσηρότητας της παχυσαρκίας είναι ασύλληπτα υψηλό σε όλες τις δυτικού τύπου κοινωνίες. Επομένως, η παχυσαρκία πληροί όλα τα κριτήρια του ορισμού της χρόνιας νόσου.
Παχυσαρκία και θνησιμότητα
Ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα, σύμφωνα με στοιχεία ασφαλιστικών εταιριών, είχε παρατηρηθεί αύξηση της συνολικής θνησιμότητας κατά 74% και κατά 62% η καρδιο-αγγειακή θνησιμότητα αν το σωματικό βάρος υπερέβαινε κατά 25% και πάνω από το φυσιολογικό.
Πρόσφατη μελέτη (Lancet. 2009 March 28; 373(9669): 1083–1096) επιβεβαίωσε την από μακρού γνώση ότι η θνησιμότητα σε σχέση με το σωματικό βάρος έχει σχήμα U. Δηλαδή είναι χαμηλή στα φυσιολογικά όρια του ΔΜΣ, αυξάνει στα άτομα με χαμηλότερο του φυσιολογικού σωματικό βάρος, αλλά η αύξηση παίρνει εκθετικό χαρακτήρα όσο περισσότερο είναι αυξημένος ο ΔΜΣ.
Παχυσαρκία και καρδιο-μεταβολική νόσος
Mέχρι το τέλος της 10ετίας του ‘90, στοιχεία των μελετών Framingham και Manitoba, απεδείκνυαν ότι η Παχυσαρκία αποτελεί ‘ισχυρό’ και ανεξάρτητο παράγοντα στεφανιαίας νόσου, αιφνίδιου θανάτου και συμφορητικής καρδιακής ανεπάρκειας, ανεξάρτητο της ηλικίας, των επιπέδων χοληστερόλης, της συστολικής AΠ, της υπερτροφίας της αρ. κοιλίας και της δυσανεξίας στη γλυκόζη.
Στη μελέτη από το Framingham, στους άνδρες, τοποθετείται η παχυσαρκία στην 3η θέση βαρύτητας για CVD μετά την ηλικία και τη δυσλιπιδαιμία (Obesity as an independent risk factor for CVD: a 26 year follow-up of participants in the Framigham heart study. Circulation, 1983, 67:968-977).
Eπί πλέον, στις γυναίκες βρέθηκε και ισχυρή θετική ομοσυσχέτιση του βαθμού παχυσαρκίας με τη συχνότητα εγκεφαλικών επεισοδίων.
Στη Φιλανδία, 15ετής προοπτική παρακολούθηση 16.000 ατόμων, απέδειξε ότι η παχυσαρκία είναι ανεξάρτητος παράγοντας κινδύνου για άνδρες, άνω απλώς συμμετέχει στον κίνδυνο για τις γυναίκες (Body weight, CVD risk factors and coronary mortality. 15 years follow-up of middle-aged men and women in eastern Finland)
Άνδρες ηλικίας <50 ετών, χωρίς υπέρταση, χωρίς διαβήτη, χωρίς υπερτροφία της αριστεράς και με επίπεδα Xοληστερόλης <250 mg%, έχουν υπερδιπλάσιες πιθανότητες εμφάνισης καρδιο-αγγειακών επεισοδίων όταν το σωματικό τους βάρος ξεπερνάει το 30% (του καθοριζόμενου από τους πίνακες του 1959 της Metropolitan life insurance Comp.) σε σχέση με άτομα φυσιολογικού βάρους.
Νεότερα δεδομένα και μετά την απόκτηση των σύγχρονων γνώσεων περί αντίστασης στη δράση της ινσουλίνης, της ανακάλυψης νέων πεπτιδίων και κυτταροκινών, τη γνώση ότι ο λιπώδης ιστός είναι ένα πολυσύνθετο ενδοκρινικό όργανο και της χρόνιας υποκλινικής φλεγμονής που οφείλεται κύρια στην αυξημένη μάζα του λιπώδους ιστού, έκαναν απολύτως σαφή το μηχανισμό πρόκλησης της καρδιομεταβολικής νόσου.
Μηχανισμός φλεγμονής και ινσουλινοαντίστασης επί παχυσαρκίας
Η αυξημένη πρόσληψη τροφής και η απότοκος αύξηση του σωματικού βάρους αυξάνουν τον όγκο του λιπώδους ιστού και το μέγεθος των λιποκυττάρων. Αυτό προκαλεί αύξηση της έκκρισης λιπαρών οξέων στην κυκλοφορία αλλά και μείωση της οξυγόνωσης του λιποκυττάρου. Τα παραπάνω, επιφέρουν ισχαιμικό stress στο ενδοπλασματικό δίκτυο του λιποκυττάρου και ενεργοποιούν τον ενδοκυττάριο καταρράκτη του γονιδίου HIF-1 (Hypoxia-inducible factor 1). Αυτά οδηγούν σε ‘θάνατο’ του λιποκυττάρου και συστηματική φλεγμονώδη αντίδραση μέσω παραγωγής προφλεγμονωδών κυτταροκινών και χυμοκινών, καθώς και την κινητοποίηση μακροφάγων από το μυελό των οστών. Τα ενεργοποιημένα αυτά μακροφάγα είναι σε κατάσταση Μ1 και εκκρίνουν προφλεγμονώδεις κυτταροκίνες οι οποίες με παρακρινικό μηχανισμό ενεργοποιούν τα ενδοκυττάρια φλεγμονώδη μονοπάτια (π.χ. JNK & IKK) και έτσι προάγεται η αντίσταση στη δράση της ινσουλίνης στο λιπώδη ιστό . Ταυτόχρονα, πιθανώς με ενδοκρινικό μηχανισμό, εγκαθίσταται ινσουλινοαντίσταση και σε άλλους ιστούς. Επί παχυσαρκίας, η αύξηση του λίπους στο μυϊκό ιστό πυροδοτεί ανάλογους μηχανισμούς με αποτέλεσμα εγκατάσταση ινσουλινοαντίστασης. Αλλά και η αύξηση των λιπαρών οξέων μπορεί να ενεργοποιήσει φλεγμονώδεις οδούς στα κύτταρα του Kupffer μέσω των οδών TLR2/TLR4.
Παχυσαρκία και καρκίνος
Από πολλών ετών και σε όλες τις επιδημιολογικές μελέτες έχει συνδεθεί η παχυσαρκία με πολλά είδη νεοπλασιών. Πρόσφατη μελέτη από το Ηνωμένο Βασίλειο (Cancer Research UK Press Release, 7 / 12 / 2011 ) έδειξε ότι >20% των καρκίνων στην Αγγλία συνδέονται με το αυξημένο σωματικό βάρος.
Οι καρκίνοι που είναι πιο συχνοί στα παχύσαρκα άτομα είναι:
 • Ο καρκίνος του μαστού, μετά την εμμηνόπαυση
 • Ο καρκίνος του παχέος εντέρου
 • Ο καρκίνος του Ενδομητρίου
 • Ο καρκίνος του οισοφάγου
 • Ο καρκίνος του παγκρέατος
 • Ο καρκίνος του νεφρού
 • Ο καρκίνος της χοληδόχου κύστεως
 • Ο καρκίνος του προστάτη
 • Ο καρκίνος του Θυρεοειδούς
Συμπέρασμα
Η παχυσαρκία είναι νόσος, χρόνια και νοσογόνος