Η βιταμίνη/Ορμόνη D

                                                              Βιταμίνη D
Με τον όρο βιταμίνη D περιγράφονται όλα τα στεροειδή που ασκούν τη βιολογική δράση της καλτσιόλης. Στον πίνακα 1 αναφέρονται όλες οι χημικές μορφές της βιτD.
Η βιταμίνη D είναι μια λιποδιαλυτή βιταμίνη που όμως δρα ως στεροειδική ορμόνη.
Η πρόσληψή της με τις τροφές δεν είναι απαραίτητη αφού σχηματίζεται στον οργανισμό με τη επίδραση στο δέρμα της Β υπεριώδους ακτινοβολίας. Πάντως, τροφές πλούσιες σε βιτD είναι:
  • Λιπαρά ψάρια και τα παράγωγά τους
  • Στρείδια και χαβιάρι
  • Δημητριακά για πρωϊνό με προσθήκη βιτD
  • Γαλακτοκομικά με όλα τους τα λιπαρά
  • Αυγά
  • Μανιτάρια
  • Αλλαντικά
Οπως προαναφέρθηκε, παρά το ότι η βιτD σχηματίζεται ενδογενώς, ο αριθμός των ατόμων με ένδεια αυτής είναι πολύ μεγάλος παγκοσμίως (υπολογίζεται σήμερα σε 1 δισεκατομμύριο), ακόμα και σε περιοχές του πλανήτη με μεγάλη ηλιοφάνεια.
Οι αιτίες είναι:
  • Μικρός χρόνος έκθεσης στον ήλιο για το φόβο του καρκίνου του δέρματος.
  • Διαμονή σε περιοχές με μικρή ηλιοφάνεια
  • Υπερήλικα άτομα που σπάνια βγαίνουν έξω από το σπίτι τους
  • Παχυσαρκία
  • Χρήση αντιηλιακών με μεγάλο δείκτη προστασίας
  • Ατομα με σκούρο δέρμα και οι νέγροι
  • Χρόνια χρήση φαρμάκων που εμποδίζουν την απορρόφηση (Ορλιστάτη, χολεστυραμίνη) ή τον ηπατικό μεταβολισμό της βιτD (αντιεπιληπτικά), Κετοκοναζόλη, φάρμακα κατά του AIDS
  • Πάσχοντες από σύνδρομα δυσαπορρόφησης
  • Σε άτομα με αυξημένες ανάγκες (κύηση και θηλασμός)
  • Ενδυση με σκούρα ρούχα που καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος του σώματος (Μοναχές/οί, Ιερείς, Μουσουλμάνες κτλ)
Πρά την ένδεια της βιταμίνης σε μεγάλο τμήμα του πληθυσμού, δεν κρίνεται απαραίτητος ο γενικός προληπτικός έλεγχος, παρά μόνο στις περιπτώσεις που είναι μεγάλη η πιθανότητα έλλειψης ή μερικής ανεπάρκειας.
Ο εργαστηριακός έλεγχος θα πρέπει να περιορίζεται στον προσδιορισμός της 25-ΟΗ-D3 και όχι της 1,25-(ΟΗ)2-D.
Επίπεδα ασφαλείας για την 25-ΟΗ-D3 είναι: >30 ng/ml αλλά γενικά τα επιθυμητά όρια σήμερα καθορίζονται στα 40-60 ng/ml.
Ελλειψη ορίζεται, όταν τα επίπεδα της 25-ΟΗ-D3 είναι <20 ng/ml.
Οπως φαίνεται από τα παραπάνω, είναι πολύ δύσκολο να φτάσουν τα επίπεδα της βιταμίνης στα επιθυμητά όρια χωρίς τη λήψη συμπληρωμάτων. Οι δόσεις που σήμερα συστήνονται είναι:
 • Για παιδιά μέχρι 1 έτους: 400 IU/ημ.
 • Για παιδιά >1 έτους: 600 IU/ημ.
 • Για ενήλικες 19-70 ετών 600 IU/ημ. αλλά για έχουμε σταθερά επίπεδα >30, απαιτούνται συνήθως 1500-2000 IU/ημ.
 • Για ενήλικες >70 ετών τουλάχιστον 800 IU/ημ. αλλά για έχουμε σταθερά επίπεδα >30, απαιτούνται συνήθως 1500-2000 IU/ημ.
 • Σε κύηση και θηλασμό τουλάχιστον 600 IU/ημ.
 • Σε παχύσαρκα άτομα, σε θεραπευόμενους με κορτιζόνη, κετοκοναζόλη, αντιεπιληπτικά κα. απαιτούνται 2πλάσιες έως τριπλάσιες δόσεις
Τα διατροφικά συμπληρώματα μπορεί να είναι βιτD2 ή βιτD3, αφού έχουν πρακτικά τα ίδια θεραπευτικά αποτελέσματα, σε φυσιολογικά όμως άτομα που δεν παίρνουν κανένα από τα παραπάνω φάρμακα. Στη χώρα μας υπάρχει, όπως σε όλα, το εξής παράδοξο: xορηγείται για υποκατάσταση 1α βιτD, η οποία είναι πολύ ακριβή και δεν ανταποκρίνεται στα επίπεδα της 25-ΟΗ-D3.
Προσοχή χρειάζεται στη λήψη της βιτD. Επειδή είναι λιποδιαλυτή, πρέπει να λαμβάνεται μαζί ή αμέσως μετά από κάποιο γεύμα που να περιέχει λιπαρές ουσίες. Ο γράφων πιστεύει ότι τα πολλά και διάφορα φαρμακευτικά σκευάσματα συνδυασμού ασβεστίου με βιτD δεν ευνοούν την απορρόφηση της βιταμίνης, αφού συνήθως λαμβάνονται μακριά από τα γεύματα. Είναι λοιπόν σκόπιμη η λήψη 2 διαφορετικών σκευασμάτων, αν βέβαια είναι απαραίτητη η χορήγηση και ασβεστίου.
Αν αποφασισθεί η λήψη κάποιου διατροφικού συμπληρώματος βιτD είναι σκόπιμο να επιλέξουμε σκεύασμα αξιόπιστης εταιρείας. Είναι γνωστο ότι οι περιγραφόμενες περιεκτικότητες σε κάποια σκευάσματα δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, όπως τουλάχιστον έχουν αποδείξει έλεγχοι του FDA των ΗΠΑ.
Προσοχή χρειάζεται, ακόμα και στα στα άτομα που παίρνουν τις ανωτέρω δόσεις γιατί υπάρχει πιθανότητα υπερβιταμίνωσης με λίαν ανεπιθύμητες εκδηλώσεις που οφείλονται στην υπερασβεστιαιμία και στην υπερασβεστιουρία. Τα τοξικά επίπεπεδα φαίνεται να είναι τα >88 ng/ml.
Θα αναφερθούν συνοπτικά οι γνωστές σήμερα δράσεις της βιτD για να γίνει αντιληπτό το γιατί δόθηκε σε αυτή τόσο μεγάλη σημασία τα τελευταία χρόνια.

Μεταβολισμός ασβεστίου:
• Aύξηση της απορρόφησης Ca και φωσφορικών από το έντερο
• Αυξάνει την επαναρρόφηση Ca στα νεφρά
• Αυξάνει την κινητοποίηση του Ca από τα οστά

Οστά:
Η έλλειψη προκαλεί ραχίτιδα στα παιδιά και οστεομαλακία στους ενήλικες, μυοσκελετικούς πόνους και περιοδοντίτιδα. Συμμετέχει και στην οστεοπόρωση αν διαταραχθούν τα επίπεδα ασβεστίου στο αίμα. Αύξηση της πιθανότητος πτώσεων, ειδικά σε υπερήλικα άτομα. Η χορήγηση συμπληρωμάτων βιτD μειώνει το συνολικό στατιστικό κίνδυνο καταγμάτων κατά 20%.
Καρκίνος:
Οι πολλαπλές ευνοϊκές επιδράσεις της βιτD (μείωση πολλαπλασιασμού των κυττάρων, βελτίωση διαφοροποίησης, αναστολή νεο-αγγειογένεσης, αντιφλεγμονώδης δράση) ασκούν σημαντικές ανασταλτικές επιδράσεις στην εμφάνιση καρκίνων, κυρίως αυτού του παχέος εντέρου.
Στην Health Professionals Follow-up Study (HPFS), αυτοί με ψηλά επίπεδα βιταμίνης είχαν τις μισές πιθανότητες να εμφανίσουν καρκίνο του εντέρου από αυτούς με χαμηλά. H χορήγηση συμπληρωμάτων σε καρκινοπαθείς (Nutrition Journal 2010, 9:60) απέδειξε ευνοϊκή ανασταλτική επίδραση, κυρίως σε πάσχοντες από καρκίνο του προστάτη και του πνεύμονος.
Σημαντικές είναι και οι μελέτες που βρίσκονται σε εξέλιξη αναφορικά με τον καρκίνο του μαστού, αφού έχει δειχθεί ότι ο πυρηνικός υποδοχές της βιτD έχει σημαντικό ρόλο στην αύξηση του φυσιολογικού αλλά και του πάσχοντος από νεοπλασία μαζικού αδένα.
Σε μια πάντως μελέτη στη Φιλανδία, εδείχθη και το αντίθετο. Αυτοί με ψηλά επίπεδα βιτD είχαν 3πλάσιες πιθανότητες να εμφανίσουν καρκίνο στο πάγκρεας εύρημα όμως που δεν επιβεβαιώθηκε από σε άλλες μελέτες.

Καρδιοπάθειες:
Εχει δειχθεί από πολλές μελέτες ότι η βιτD ασκεί προστατευτική δράση στην καρδιά, μέσω του συστήματος ρενίνης-αγγειοτενσίνης, μέσω μείωσης της φλεγμονής, αλλά και με άμεση δράση στα μυοκαρδιακά κύτταρα και στο ενδοθήλιο των αγγείων.
Στη μελέτη Framingham έχει δειχθεί ότι άτομα με επίπεδα βιτD <15 ng/ml έχουν 60% περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν καρδιακή νόσο, σε σχέση με αυτούς που έχουν υψηλότερα επίπεδα. Σε άλλη μελέτη σε γυναίκες ,εδείχθει ότι αυτές με επίπεδα <15 ng/ml είχαν 3πλάσιες πιθανότητες να εμφανίσουν υπέρταση από αυτές με επίπεδα >30 ng/ml.
Σε πρόσφατη όμως ανασκόπηση της δράσης της βιτD στην καρδιά (Endocr Pract. 2011 Aug 19:1-30), ετέθη η υπόνοια αύξησης του καρδιο-αγγειακού κινδύνου σε άτομα που παίρνουν διατροφικά συμπληρώματα με βιτD. Αν και η δυσμενής αυτή δράση δεν είναι σαφής για τη βιτD, είναι βέβαιο ότι διατροφικά συμπληρώματα ασβεστίου σε δόσεις >500 mg/ημ αυξάνουν τον καρδιο-αγγειακό κίνδυνο.
Θα πρέπει λοιπόν και εδώ να τονισθεί ότι η συνολική ημερήσια ποσότητα προσλαμβανομένου ασβεστίου δε θα πρέπει να είναι >1200 mg (τροφή+συμπλήρωμα).
Φτάνουμε λοιπόν και πάλι σε συμπεράσματα που μπερδεύουν, τους πάσχοντες αλλά και τους θεραπευτές. Εχεις χαμηλά επίπεδα βιταμίνης; αν ΝΑΙ παθαίνεις καρδιοπάθειες. Αν πάρεις συμπληρώματα; πάλι πειράζουν την καρδιά. Η απάντηση είναι ότι μόνο η ασφαλής ενδογενής παραγωγή εξασφαλίζει την καλή υγεία.

Ανοσοποιητικό σύστημα:
Η βιτD μέσω της ρυθμιστικής της επίδρασης στο ανοσοποιητικό σύστημα και της ισχυρής αντιφλεγμονώδους της δράσης φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλη στην εμφάνιση ή ανατολή αυτοάνοσων νοσημάτων όπως ο διαβήτης 1 (μείωση κατά 90% συχνότητος σε παιδιά που έπαιρναν υποκατάσταση), η ρευματοειδής αρθρίτις, η σκλήρυνση κατά πλάκας (60% μικρότερη πιθανότητα σε άτομα με υψηλά επίπεδα βιτD), οι θυρεοειδίτιδες κτλ.
Υπάρχουν και πολλές μελέτες που υποστηρίζουν ότι η αύξηση των κρουσμάτων γρίππης το χειμώνα οφείλεται στην εποχιακή μείωση των επιπέδων της βιτD.

Ευνοϊκές είναι πάντως και οι επιδράσεις της στην εξέλιξη του διαβήτη 2 καθώς και στην πορεία της κατάθλιψης.
Αυτά μέχρι σήμερα, αλλά η σωρεία των μελετών που βρίσκονται σε εξέλιξη είναι βέβαιο ότι θα αποκαλύψουν και άλλες σημαντικές δράσεις της βιταμίνης/ορμόνης D